Karagöz ve Hacivat oyunlarının tarihçesi

Deriden yapılan tasvirlerle arkadan vuran ışığın tasvirlerin gölgesini beyaz bir perde üzerine yansıtması temeline dayanan gölge oyunu doğu kültürüne özgü bir sanattır ve ortaya çıkışı hakkında değişik rivayetler vardır. Gölge oyunu tekniğinin Türk toplumunda ne zaman kullanılmaya başladığı hakkında kesin bir bilgi yoktur. Bir görüşe göre Çinlilerden Moğollara onlardan da Türklere geçmiştir. Daha sonrada Türk akınlarının istikametine paralel olarak batıya geçmiştir. Bu tekniğin Türk halk kültüründe ortaya çıkışı ve ne zaman Karagöz- Hacivat olarak biçimlendiği hakkında değişik görüşler vardır. Bunlardan en yaygın olanı Sultan Orhan devrinde (1324-1362)Ulucami’nin inşaatı sırasında Bursa’da geçmiştir. Cami inşaatında çalışan demirci ustası Kambur Bali Çelebi (karagöz) ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacivat) arasında geçen nükteli konuşmaları dinlemek isteyen işçiler iş gücü bırakıp onların etrafında toplanır, bu yüzden inşaat yavaş ilerlemiş. Durumu öğrenen padişah her ikisini de idam ettirerek cezalandırmıştır. (bir rivayete göre ise Karagöz idam edilmiştir , Hacivat ise Hacca giderken yolda düşmüştür) Daha sonra çok pişman olan padişahı teselli etmek isteyen Şeyh Küşteri başından beyaz sarığı çıkarıp germiş ve arkasına bir şema (ışık) yakarak ayağından çıkardığı çarıkları ile ’de Karagöz ve Hacivat’ın tasvirlerini canlandırıp nükteli konuşmaları tekrar etmiş.O tarihten sonrada Karagöz oyunları değişik mekanlarda oynanır olmuş.Günümüzdede Karagöz perdesine Şeyh Küşteri meydanı denir ve Şeyh Küşteri Karagöz’cülüğün piri kabul edilir. Sayın Prof. Metin And ‘a göre ise, 1517 yılında Mısır’ı fetheden Yavuz Sultan Selim Memlük sultanı Tuman beyin Nil nehri üzerindeki Roda adasında asılışını hayal perdesinde canlandıran bir hayal sanatçısı, oğlu Kanuni Sultan Süleyman’ında görmesini arzu ederek İstanbul’a getirmesi ile gölge oyunu Anadolu’ya girmiştir. Türkler 16 YY. başında perde gerisinden gölge yansıtma tekniğini Mısır oyunlarında birbirinden kopuk sahneler olduğu için ilk başlarda Türk gölge oyunlarında ’da buna uyulmuştur. Ayrıca, Mısır gölge oyunlarında belirli kalıplaşmış kişilere pek rastlanmaz. Nitekim 16. yüzyılda Karagöz ve Hacivat’ın adını pek duymayız. Böylece, Mısırdan alınan bu yeni oyuna zamanla Türk yaratıcılığı katılmış, çok renkli, hareketli bir biçim verilmiş, kesin biçimi aldıktan sonrada Osmanlı İmparatorluğu’nun etki alanı çevresinde yayılmıştır.

Evliya Çelebi’ye göre ise; Efelioğlu Hacı Ey vat, Selçuklular çağında Mekke’den Bursa’ya gidip gelen York’ça Halil diye tanınmış biridir. Bu yolculuklardan birinde kendisini eşkıyalar öldürmüştür. Karagöz ise Bizans Tekfuru Konstantin’in seyisi olup Edirne dolaylarında Kırk Kilise ’den Kıpti Soyozlu Bali Çelebidir. Yılda bir kez Tekfur onu Alaeddin Selçuki’ye gönderdiğinde Hacivat ile buluşup konuşurlardı. Gölge oyunu sanatçıları onların söyleşmelerini gölge oyunu olarak oynatırlar.